پنج اولویت امریکا در تعامل با طالبان
با روی کار آمدن اداره جدید امریکا به رهبری دونالد ترامپ، توجه افکار عمومی در افغانستان به سیاست‌های این کشور در قبال افغانستان و نحوه تعامل آن با طالبان معطوف شده است. بخش‌های وسیع مردم شامل زنان، اصحاب رسانه، اقلیت‌ها، دیگراندیشان، لیبرال‌ها و جامعه مهاجران در خارج از کشور که از حکمرانی طالبان نارضی اند با اشتیاق و دلهره به سیاست‌های امریکا در قبال طالبان چشم دوخته‌اند. اما به نظر می‌رسد دولت امریکا با اتخاذ رویکرد عمل‌گرایانه و غیر ایدیولوژیک به دنبال منافع خود است و به امور داخلی افغانستان اهمیتی نمی‌دهد. این‌جا نگاهی گذرا دارم به پنج اولویت اداره ترامپ در افغانستان تا در روشنایی آن بتوان ارزیابی کرد که مخالفان طالبان تا چه حد می‌توانند به سیاست‌های امریکا چشم بدوزند.
۱. آزادسازی زندانیان امریکایی در بند طالبان
یک اولویت مهم اداره ترامپ، آزادی‌سازی شهروندان امریکایی از بند طالبان است. مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ در روزهای نخست حکومت ترامپ هشدار داده بود که رئیس جمهور امریکا به گروه‌ها و کشورهایی که شهروندان امریکایی را گروگان گرفته، رحم نخواهد کرد. در همین راستا اولین هیات بلند پایه امریکایی به ریاست آدام بولر نماینده ویژه رئیس جمهور امریکا در امور گروگان‌ها با حضور زلمی خلیل‌زاد به تاریخ ۳۰ حوت ۱۴۰۳ از کابل بازدید و با امیر خان متقی وزیر خارجه طالبان دیدار کردند. در جریان این سفر جورج گلزمن شهروند امریکایی از بند طالبان آزاد شد و طالبان دلیل آزادی وی را ابراز حسن نیت در قبال اداره جدید امریکا اعلام کرد. به تعقیب آن وزارت خارجه امریکا نام سراج الدین حقانی رئیس شبکه حقانی، برادرش عبدالعزیز حقانی و پسر کاکایش یحیی حقانی را از لیست «پاداش برای عدالت» حذف کرد. تقریبا ده روز پس از این سفر فی‌دیل هال دیگر زندانی امریکایی نزد طالبان نیز آزاد گردید. تعداد دقیق زندایان امریکایی نزد طالبان معلوم نیست اما گفته می‌شود سه شهروند دیگر امریکا به شمول محمود شاه حبیبی رئیس اسبق اداره هوانوردی افغانستان هنوز در بند طالبان اند. قابل ذکر است که در واپسین روزهای ریاست جمهوری جوبایدن نیز دو امریکایی به نام‌های رایان کوربت و ویلیام مکنتی با خان محمد یک عضور طالبان که در امریکا زندانی بود مبادله گردیدند.
۲. تجهیزات امریکایی به‌جامانده در افغانستان
از نظر ترامپ افتادن میلیاردها دالر تجهیزات امریکایی به دست طالبان یکی از ابعاد خروج فاجعه‌‌بار این کشور از افغانستان است. رئیس جمهور امریکا بارها بر لزوم بازپسگیری این تجهیزات تاکید داشته و حتی با اشاره به بسته‌های کمکی ۴۰ میلیون دالری این کشور به طالبان، اظهار داشته است که اگر طالبان خواهان ادامه کمک‌های نقدی امریکا اند باید تجهیزات ما را پس بدهند، و تهدید کرده است که در غیر آن صورت این کمک‌ها قطع خواهد شد. بر اساس گزارش مرکز بین‌المللی مبارزه با تروریسم حدود یک سوم ۸۸ میلیارد دالر که امریکا بری حمایت از نیروهی امنیتی افغانستان هزینه کرده است، صرف تهیه تجهیزات نظامی شده است که اکنون در کنترل طالبان است. وزارت دفاع امریکا ارزش تجهیزات به‌جامانده در افغانستان را حدود ۷ میلیارد دالر ارزیابی کرده است. طالبان در واکنش به درخواست امریکا این تجهیزات را غنایم جنگی خوانده است که این گروه به گفته خودشان آن را با جهاد به‌دست آورده‌اند و به امریکا نخواهند داد. بلومبرگ در گزارشی به نقل یک منبع که هویت آن فاش نشده آورده است که ممکن است ایالات متحده امریکا تجهیزات نظامی پیشرفته بیشتری در اختیار طالبان برای مبارزه با داعش شاخه خراسان قرار دهد. آنچه به‌صورت رسمی تاکنون بیان شده اصرار ترامپ برای بازپسگیری تجهیزات و پاسخ منفی قاطع طالبان است.
۳. کنترل میدان هوایی بگرام
سومین موضوع مورد توجه جدی دونالد ترامپ و اداره تحت رهبری وی کنترل میدان هوایی بگرام است. رئیس جمهور امریکا معتقد است که با خروج امریکا از افغانستان، چین این میدان را اشغال کرده است. ترامپ اخیرا در سخنرانی خود در کمیته ملی جمهوری‌خواهان در کنگره گفته است که اگر او رئیس جمهور می‌بود، کنترل بر پایگاه هوایی بگرام را حفظ می‌کرد. از نظر ترامپ بگرام نه به‌دلیل افغانستان، بلکه به‌دلیل نزدیکی با تاسیسات هسته‌ای چین، اهمیت دارد. از همین رو ترامپ در فبروری سال جاری علاقه‌مندی‌اش را به استقرار یک گروه کوچک از سربازان امریکایی در بگرام برای جلوگیری از نفوذ چین در منطقه ابراز داشت. در روزهای پسین گزارش‌های تایید نشده‌ای مبنی بر واگذاری کنترل میدان هوایی بگرام به امریکا نیز منتشر گردید ولی مقامات طالبان و امریکا آن را رد کردند.
۴. مبارزه با تروریسم
چهارمین اولویت امریکا در افغانستان مبارزه با تروریسم عنوان شده است. بر اساس توافق‌نامه دوحه نخستین تعهد طالبان این است که اجازه ندهند گروه‌های تروریستی با استفاده از خاک افغانستان تهدیدی را متوجه امریکا و متحدان آن کنند. از نظر امریکا مهم‌ترین گروه‌های تروریستی که می‌توانند تهدیدی را متوجه این کشور کنند القاعده و داعش شاخه خراسان اند. از آن‌جایی که القاعده بسیار تضعیف شده است، و درعین حال طالبان تمایلی به سرکوب القاعده ندارد، لذا اکنون تمرکز همکاری امریکا و طالبان بر داعش شاخه خراسان است. بنابرین مبارزه با این گروه تروریستی امریکا و طالبان را در صف واحد قرار داده است که می‌تواند توجیه کننده کمک‌های مالی و تسلیحاتی امریکا به طالبان باشد. طالبان برای مبارزه با داعش همچنین حمایت روسیه، چین و ایران را نیز با خود دارد.
۵. نفوذ در درون طالبان
به نظر می‌رسد یکی از اولویت‌های امریکا در تعامل با طالبان نفوذ به درون این گروه است. شکاف داخلی طالبان به شاخه‌های قندهاری و حقانی این زمینه را فراهم کرده است که امریکا روابط نزدیک‌تر با شاخه عمل‌گرای حقانی بر قرار کند. شاخه قندهاری به رهبری ملا هبت‌الله آخندزاده ضمن این‌که بسیار ایدیولوژیک است و در قبال حقوق بشر و تعامل با جهان غرب انعطاف نشان نمی‌دهد، درعین حال به ایران، روسیه و چین نزدیک ارزیابی می‌شود. از این‌رو امریکا تلاش می‌کند تا از طریق حمایت شبکه حقانی که پیشینه همسویی‌اش با امریکا به دوره اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی بر می‌گردد و در برابر سخت‌گیری‌های رهبر طالبان علیه زنان نیز واکنش نشان داده است، نفوذ لازم را در درون این گروه داشته باشد.
با توجه به اولویت‌هایی که امریکا در افغانستان برای خود قایل است، به نظر نمی‌رسد در کوتاه مدت سیاست خارجی آن کشور در قبال افغانستان به گونه‌ای موجب تضعیف طالبان شود که تحول جدی را در پی آورد. به عبارت دیگر امریکا به امور داخلی افغانستان از جمله در مسایل حقوق بشر، به‌ویژه حقوق زنان و آزادی بیان، حقوق اقوام و اقلیت‌ها و تشکیل حکومت فراگیر، توجهی ندارد.
امید شرافت، نام مستعار یک استاد پیشین دانشگاه در کابل و پژوهشگر روابط بین‌الملل است.
