«مغازه خودکشی» طالبان برچیده خواهد شد
در فهرست کتابهای ممنوعه طالبان، نام کتاب «مغازه خودکشی» نیز شامل است. طالبان اعلام کردهاند که این کتاب خلاف منافع ملی است و باید از کتابخانهها و کتابفروشیها جمع شود. بعد از آنکه از ممنوعیت این رمان خبر شدم، آن را خواندم. «مغازه خودکشی» به قلم جین تولی نویسنده فرانسوی در سال ۲۰۰۷ نشر شده است. این کتاب فروش خوبی داشته و در سال ۲۰۱۳ بر اساس داستان آن فیلمی نیز تولید شده است.
این کتاب داستان زندگی خانواده افسرده و غمگین «تواچه» را بیان میکند که فکر میکنند این جهان جای زندگی نیست و آنان بهخاطری زندهاند که به دیگران در دسترسی آسان به اسباب خودکشی کمک کنند. این خانواده مغازهای دارد که در آن انواع داروهای خودکشی، سموم، سلاح سرد و گرم به مردم محل عرضه میشود.
تواچهها سه فرزند دارند و نام سه شخصیت معروفی را که خودکشی کردهاند، بر فرزندانشان نهادهاند. نام ونسان، پسر بزرگ خانواده که در پی نوآوری و اختراع وسایل جدید خودکشی است، از اسم ونسان ون گوگ نقاش مشهور قرن هجدهمی هلند گرفته شده است. مریلین، دختر خانواده که اضافه وزن دارد و از آن رنج میبرد، از نام مریلین مونرو، آوازخوان و بازیگر مشهور سینمای امریکا گرفته شده است. آلن، پسر کوچک خانواده که انسان شاد است و سعی دارد به دیگران شادی بدهد، ناماش را از آلن تورینگ، ریاضیدان و دانشمند علم کمپیوتر گرفته است که میگویند در او در اوج افسردگی زهری به یک سیب تزریق کرد و آن را خورد.
در «مغازه خودکشی» همیشه سرود غم پخش میشود، رنگها از آنجا برچیده شده و به جای میوههای شیرین، غذاهای آلودهبهزهر به مشتریان داده میشود.
والدین این خانواده حتی تحفه سالروز تولد فرزندانشان را وسایل خودکشی میدهند و آنان را از عاشق شدن باز میدارند. فضای این رمان شباهت بسیار به وضعیت کنونی افغانستان دارد. افغانستان در تسلط طالبان، به مغازه خودکشی بدل شده است که در آن بیشتر هموطنان ما از زندگی محروم گردیده، شبوروز در مورد اسباب و ابزار و راههای خوب مردن موعظه و تبلیغ میشنوند. طالبان زندگی را جدا از مرگ قبول ندارند و آن را مقدمه و فرصتی برای مردن میدانند. آنان برای امارت خود نیز جز آماده کردن ساکنان افغانستان برای مرگی که از نظر آنان بهتر از زندگی است، ماموریتی نمیشناسند. در ماه نوامبر ۲۰۲۴ برای گزارش «دختران دانشآموز افغانستان به مرگ فکر میکنند» مصاحبههای ۲۳ دختر را و چهار مصاحبهای که با خانواده و دوستان آن دختران انجام شده بود شنیدم. بعد از شنیدن هر مصاحبه وقفهای کوتاه میگرفتم تا بتوانم بر اندوهام حاکم شوم و گزارش را بدون دخالت احساسات بازخوانی کنم.
در آن مصاحبهها دختران محروم از تعلیم و تحصیل میگفتند که چطور هر روز و هرلحظه تحت فشار قرار دارند و گاهی چنان محیط بر آنان تنگ میشود که میخواهند دست از نفسکشیدن بردارند و به زندگی خود پایان دهند. تقریباً همه آنان میدانستند که علت تمایل آنان به کشتن خود، قوانین غیرانسانی طالبان است و در واقع آنان خودکشی نمیکنند بلکه حذف میشوند.
یکی از دختران میگفت از وقتی که مکتب بسته شده او گوشهنشینی اختیار کرده و به مرور دچار افسردگی شدید شده است. او میگفت در اوج افسردگی اتاق را پر از مردان شبیه طالبان میدید و تصور میکرد که آن مردان قصد آزار و اذیت او را دارند. این دختر جوان بسیار کوشیده بود ذهن خود را از آن اوهام پاک کند ولی نتوانسته بود، و تا هنگام آن مصاحبه سه بار دست به خودکشی زده بود.
طالبان با آن افکار بیمارشان کوشیدهاند زنان را خانهنشین کنند، مانع تعلیم و کار و فعالیت اجتماعی آنان شوند. متاسفانه در این سه و نیم سال راه درازی را در مسیر حذف زنان پیودهاند و حالا تحرکی در زندگی زنان افغان باقی نمانده است. زندگی هزاران دختر جوانی که آرزوهای بلند داشتند و میخواستند مهارت و هنر کسب کنند، در اجتماع نقش فعال بازی نمایند و صاحب استقلال فردی شوند، اکنون به اتاق خواب و آشپزخانه محدود شده است. آزادی و عشق از زندگی آنان به اجبار حذف گردیده و دیگر حتی نمیتوانند به چیزهایی که دوست دارند بیاندیشند.
در گزارش مشترک زنان ملل متحد، هیات معاونت ملل متحد در افغانستان (یوناما) و سازمان بینالمللی مهاجرت (آی او ام) در سپتامبر ۲۰۲۳ آمده است که احساس اضطراب، انزوا و افسردگی نزدیک به ۷۰ درصد از زنان بین ماههای اپریل و جون آن سال به گونه قابل توجه شدیدتر شده بود. بر اساس آن گزارش زنان از مشکلات و فشارهای روحی مانند بیخوابی، افسردگی، ناامیدی، ترس، انزوا و افکار خودکشی رنج میبرند.
گزارشهای متعدد رسانهها در این چند سال نیز نشان داده است که طالبان زنان را به طور سیستماتیک از اجتماع و محیط کار حذف کرده و اینگونه زمینه انزوا، بحرانهای روانی و مرگ تدریجی آنان را فراهم کردهاند. اما این سیاهروزی برای مدت طولانی ادامه نخواهد یافت. طالبان نیز هراس دارند که مبادا از میان مردم افغانستان کسانی چون آلن در کتاب «مغازه خودکشی» سر بلند کنند و فروشگاه اسباب خودکشی آن گروه را برچینند. طالبان از شادی، آزادی، استقلال فردی و قدرت مردم میترسند و برای انقیاد هموطنان ما مکتبها و دانشگاهها را مسدود کرده و فروش کتابهای غیرطالبانی را منع قرار داده اند. اما فروپاشی «مغازه خودکشی» طالبان ناگزیر اتفاق خواهد افتاد، و کسانی از میان مردم ما مثل آلن، شخصت رمان مورد بحث ما، برای رسیدن به آزادی تن به خطر خواهند داد و امارت مرگفروش طالبان را برخواهند چید.
فرشته غنی سردبیر زنتایمز است.