مرگ یا محرم شرعی: طالبان از زنان در وقت زایمان محرم شرعی می‌خواهند
سرک کاملاً تاریک بود. چراغ‌های ریکشا/ سه چرخه که زرین گل باشنده قریه ینگی اریغ ولایت جوزجان با دخترش نسرین سوار آن بودند تنها نوری بود که در تاریکی شب می‌تابید. نسرین درد زایمان داشت، به خود می‌پیچید و آه و ناله می‌کرد. سرک‌های خامه و جمپ‌وجل ریکشا درد او را بیشتر می‌کرد. زرین گل هر لحظه بیشتر نگران می‌شد.
زرین گل در صحبت با زن تایمز می‌گوید: «می‌گفتم ای کاش شوهر نسرین این‌جا بود. ای کاش می‌توانستم درد دخترم را کم کنم.» شوهر نسرین در هفت سال گذشته در ایران کار می‌کرد و هرسال تنها یک ماه به خانه می‌آمد.
آن شب زرین گل دستان دخترش را می‌مالید و سعی می‌کرد او را آرام سازد. در مسیر راه طالبی با چراغ دستی به ریکشا اشاره کرد و دستور توقف داد، و بعد از توقف پرسید: «کجا می‌روید؟»
زرین گل با ترس و نگرانی به طرف آن شخص نگاه کرد و با صدای بلند گفت که دخترش بیمار است و باید زودتر او را به شفاخانه انتقال دهد، اما یکی از سه نفر جنگ‌جوی طالب که آن‌جا ایستاده بودند، بدون توجه به حالت اضطرار آنان پرسید: «محرم‌ات کجاست؟»
زرین گل می‌گوید به جنگ‌جویان طالب وضعیت وخیم دخترش را توضیح داده و گفته بود که شوهرش در ایران است، ولی آنان تاکید داشتند که «باید محرم شرعی با خود بیاورید، در غیر آن اجازه نمی‌دهیم به شفاخانه بروید. برای شان عذر کردم که حال دخترم خوب نیست، می‌میرد، لطفا اجازه دهید. باز هم اجازه نمی‌دادند. آخر گفتم که صاحب ریکشا خواهر زاده‌ام و محرم ماست. بعد از آن اجازه دادند.»
زرین گل توانست از اولین تلاشی طالبان بگذرد و دخترش را به یک شفاخانه خصوصی ببرد. داکتران بعد از معاینه گفته بودند که جنین در بطن نسرین مرده و رحم‌اش نیز کفیده است. داکتران گفته بودند که جان نسرین در خطر است و باید به شفاخانه دولتی انتقال داده شود. زرین گل ۶۲ ساله دختر بیمارش را که بسیار درد می‌کشید از آن‌جا برداشته و به سمت شفاخانه دولتی که یک ساعت از آن‌جا فاصله داشت، راه افتاده بودند.
زرین گل می‌گوید که در آغاز وقتی دخترش احساس درد کرد، او را نزد یک قابله برد و آن‌جا به او پیچکاری درد مصنوعی تزریق کردند تا زایمان زودتر شود، ولی چنین نشد و خونریزی نسرین بیشتر گردید.
زرین گل می‌گوید آن قابله مسلکی نیست و به حمایت اقارب طالب‌اش در کلینیک محل مقرر شده است: «او سابق کودکان را واکسین پولیو می‌زد و چیز دیگری یاد نداشت. با واسطه در کلینیک قابله شد و حالا زنان محل به او مراجعه می‌کنند.»
در جریان راه به شفاخانه دو محل تلاشی دیگر طالبان آنان را متوقف کرده و به بهانه نبود محرم شرعی لحظات طولانی معطل نگه داشته بودند. زرین گل می‌گوید از تلاشی دومی نیز با گریه و زاری گذشتند ولی در تلاشی سوم کسی به اشک و ناله او نیز توجه نمی‌کرد: «آخر ریکشاوان اسناد خود را پیش طالبان ضمانت ماند تا اجازه دهند به شفاخانه برویم».
زرین بعد از توقف‌ها و سرگردانی بسیار دخترش را به شفاخانه رساند ولی بسیار دیر شده بود: «داکتران بعد از معاینات گفتند که به دلیل خونریزی و کفیدن رحم، طفل و مادر هردو جان داده‌اند. دخترم بعد از مرگ عمل سزارین شد، اما چه فایده! هر دو را کنار هم خاک کردیم.»
این هشتمین زایمان نسرین بود و اکنون هفت فرزند به‌جای او مانده است. سیاست طالبان در مورد لزوم همراهی محرم شرعی در زایمان، در کنار چالش‌های دیگر مانند دسترسی محدود به خدمات بهداشتی، راه‌های ناامن و فرهنگ نادیده‌انگاری زنان، منجر به افزایش مرگ‌ومیر مادران در افغانستان شده است. زنان بسیاری به دلیل این محدودیت‌ها جان خود را از دست می‌دهند.
دفتر هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل متحد (اوچا) در اوایل ماه فبروری امسال اعلام کرد که در هر ۱۰۰ هزار زایمان در افغانستان، حدود ۶۰۰ زن جان خود را از دست می‌دهند، و این رقم سه برابر میانگین جهانی است.
اوچا در گزارش دیگری هشدار داده است که در سال ۲۰۲۵، حدود ۲۲.۹ میلیون نفر در افغانستان به کمک‌های بشردوستانه نیاز خواهند داشت و بیش از یک‌سوم جمعیت کشور، یعنی ۱۴.۸ میلیون نفر با ناامنی غذایی حاد مواجه خواهند شد.
بر اساس گزارش اوچا حدود ۷.۸ میلیون کودک زیر پنج سال و زنان در سال ۲۰۲۵ به کمک‌های فوری غذایی نیاز خواهند داشت: «این رقم شامل ۳.۵ میلیون کودک با سوء تغذیه حاد و ۱.۱ میلیون زن است که نیاز به درمان دارند.»
سمینه* قابله‌ای که در یک شفاخانه دولتی قندهار کار می‌کند می‌گوید در آن شفاخانه در جریان یک شبانه روز بیش از ۱۰۰ زن مراجعه می‌کنند و پرسونل صحی کافی برای رسیدگی به آن‌همه بیمار وجود ندارد. او می‌گوید همراهی محرم شرعی یکی از شرایط پذیرش مریضان در آن شفاخانه است.
سمینه در مصاحبه با زن‌تایمز گفت که چند روز قبل زن جوانی را به شفاخانه آوردند که طفل‌اش در تاکسی به دنیا آمده بود ولی آن طفل به دلیل کمبود آکسیجن در راه جان داده بود: «من از بیمار پرسیدم که چرا وقت‌تر به شفاخانه نیامدی؟ او گفت که منتظر بودم تا شوهرم از کار بیاید. جز او محرم دیگری نداشتم.»
یک منبع معتبر دیگر از شفاخانه دولتی حوزوی میرویس به زن تایمز گفت که در ۲۴ ساعت ۲۵۰ زن برای زایمان به آن شفاخانه مراجعه می‌کنند.
این مبنع همچنان گفت که از ماه مارچ ۲۰۲۴ تا آخر ماه فبروری، حداقل ۸۰۰ مورد فوتی زنان و بیشتر از یک هزار مورد فوتی نوزادان را ثبت کرده اند: «به این شفاخانه به غیر از قندهار از ولایات زابل و ارزگان هم بیمار آورده می‌شوند. اکثر آن‌ها حالت وخیم دارند و تعدادی از آنان به‌خاطری که دیر به شفاخانه آورده می‌شوند جان می‌دهند. بعضی از اطفال در بطن مادر می‌میرند و تعدادی در اولین دقایق بعد از تولد می‌میرند».
این منبع نیز تایید کرد که ریاست امر به معروف طالبان به آنان دستور داده است که هیچ بیماری را بدون محرم شرعی قبول نکنند: «هر صبح به بیماران می‌گوییم که مراجعه بدون محرم شرعی در این شفاخانه ممنوع است. این پروسه را ریاست امر به معروف خیلی جدی نظارت می‌کند و کسی سرپیچی نمی‌تواند.»
زمرد ۲۶ ساله، باشنده ولسوالی کشم ولایت بدخشان وقتی پنج ماه قبل درد زایمان‌اش شروع شد، شوهرش در ایران به سر می‌برد. او چند لحظه بعد از شروع درد زایمان با آبریزی روبرو شد و ظاهراً کیسه آبی که جنین در آن نگهداری می‌شود کفیده بود، اما هیچ مردی در خانه نبود تا با او به شفاخانه برود. مادر شوهر و خواهر شوهرش او را پیاده به شفاخانه بردند. او می‌گوید: «در راه سرم ضعف می‌آمد و راه رفته نمی‌توانستم. خشو و ننویم از زیر قول‌ام گرفته کش می‌کردند».
زمرد بعد از دو ساعت پیاده روی به حال زار به شفاخانه رسیده بود ولی در شفاخانه به دلیل نبود محرم شرعی او را اجازه ورود نداده بودند. او می‌گوید پس از ۴۰ دقیقه انتظار و عذر و زاری، برایش اجازه دادند تا وارد شفاخانه شود.
داکتران او را فوراً به اتاق عاجل بردند اما طفل او از بین رفته بود: «طفل‌ام مرده بود. این که بعد از ۹ ماه بارداری سخت طفل‌ات را در آغوش نگیری کم‌تر از مرگ نیست.»
شفاخانه به دلیل کمبود بستر چند ساعت بعد از زایمان، زمرد را مرخصی دادند ولی او دیگر رمقی برای پیاده‌روی نداشت. مادر شوهرش او را سوار مرکب به خانه برد. مرکب سواری در راه پر از خم و پیچ خانه زخم ولادی زمرد را وخیم‌تر کرد:«زخم‌ام خونریزی داشت ولی باید ادامه می‌دادم. تا خانه نصف جان‌ام آب شد و در خانه غیر از دوای مسکن هیچ دارویی نداشتم.»
طالبان حقوق اولیه زنان از جمله تحصیل، کار، سفر، تفریح و حتی رفتن به حمام عومی زنانه را منع کرده اند. فرامین و رفتار زن‌ستیزانه طالبان شمار کمی از پرسونل صحی زن را که هنوز در شفاخانه‌ها کار می‌کنند نیز دل‌سرد ساخته است.
قابله‌ای از ولایت تخار در گفتگو با زن تایمز می‌گوید که کمیته امر به معروف در شفاخانه به دلایل گوناگون پرسونل صحی زن را تحت فشار قرار می‌دهند و تحقیر می‌کنند: «ما خیلی کوشش می‌کنیم که واقعا کار کنیم ولی گاهی آن‌قدر فشار وارد می‌شود که تمام کارکنان شفاخانه می‌خواهند کار را ترک کنند. بعضی اوقات ماموران امر به معروف به بهانه این که گویا لباس کارکنان زن در چوکات اسلام برابر نیست به ما دشنام می‌دهند. زنان سرپرست خانواده مجبورند به کار در شفاخانه ادامه بدهند.»
او می‌گوید در موارد اضطراری که شمار بیماران خیلی زیاد است، کمیته امر به معروف به‌جای این‌که بگذارد داکتران به بیماران رسیدگی کنند، آنان را بخاطر طرز لباس پوشیدن بازداشت کرده با خود می‌برند: «یک روز همکاران ما در بخش عاجل مشغول رسیدگی به تعداد زیادی از مریضان بودند. آن‌جا اگرچه بخش زنانه است و مردان اجازه ورود ندارند، ولی کارکنان امر به معروف وارد شده سه خانم نرس را به دلیل این‌که گویا یونیفورم‌شان مناسب نیست، با خود بردند و تعهد گرفتند که دیگر لباس کوتاه نپوشند. بعد از آن رها کردند.»
این گزارش که بر اساس مصاحبه با ۲۷ پرسونل صحی، ۱۴ زنی که تازه زایمان کرده‌اند و سه خانواده که زنان خانواده‌شان هنگام زایمان تلف شده‌اند در ولایت‌های هلمند، قندهار، ننگرهار، پروان، کاپیسا، پنجشیر، غزني، تخار، جوزجان، سمنگان، فاریاب، بدخشان، بغلان، هرات و کابل تهیه شده است. پرسونل صحی شفاخانه‌ها تایید کرده‌اند که بر اساس دستور وزارت امر به معروف ورود داکتر زن و بیمار زن بدون محرم به مراکز صحی ممنوع است.
مصاحبه‌های انجام شده با زنان و خانواده‌های آن‌ها نشان می‌دهد که در اثر قوانین سخت‌گیرانه طالبان تعداد زیاد داکتران مسلکی زن ترک وظیفه کرده و به‌جای آنان افراد تازه کار و غیرمسلکی در شفاخانه‌ها مقرر شده اند.
کمبود متخصصین صحی و قابله‌ها زندگی زنان و کودکان را به ویژه در مناطق روستایی به خطر می‌اندازد. در این مناطق زنان و کودکان به دلیل نبود داکتران مسلکی از خدمات صحی و تداوی لازم محروم‌اند. این موضوع باعث شده است تا بسیاری از زنان در اثر بیمارهای قابل تداوی از جمله زایمان جان خود را از دست دهند.
ثنا عاطف، نام مستعار خبرنگار زن تایمز در افغانستان است.
در تهیه این گزارش مهتاب صافي*، عطیه فرآذر، خدیجه حیدری و حورا عمر* نیز همکاری کرده اند.
نام‌هایی که با علامت * نشانی شده مستعارند و به دلایل امنیتی تغییر داده شده اند.
