«تسهیلات ویژۀ» دانشگاه تهران برای دانشجویان دختر افغانستانی پوچ از آب درآمد
در ماه جدی ۱۴۰۱ خورشیدی، پس از آنکه طالبان تحصیل دانشگاهی برای دختران در افغانستان را ممنوع اعلام کردند، خبرگزاری نیمهدولتی ایران، تسنیم، به نقل از رئیس دانشگاه تهران گزارش داد که این دانشگاه قرار است افزون بر کاهش فیس دانشگاه، تغییر اسعار برای پرداخت فیس از یورو به ریال، برای دانشجویان دختر افغانستانی «تسهیلات ویژهای» را اختصاص دهد.
این رسانه به نقل از سید محمد مقیمی نوشت: «برای پذیرش دانشجویان دختر افغان که از تحصیل آنها در افغانستان ممانعت به عمل آمده است، آمادگی داریم، مشروط بر آنکه شرایط علمی و سوابق تحصیلی آنها در تراز دانشگاه تهران باشد.»
آقای مقیمی که در جمعی از دانشجویان افغانستانی صحبت میکرد، به آنها گفت: «روشن است که سیاست دانشگاه تهران این است که شما عزیزان جزئی از این خانوادۀ بزرگ هستید و هر مشکلی برای شما ایجاد شود برای ما مهم است و آن را مشکل خود میدانیم.» بهعنوان بخشی از این «تسهیلات ویژه»، او گفت که دانشگاه تهران برای دختران دانشجویی که در سال ۱۴۰۱ در آنجا دانشجو بودند، ۱۰ درصد تخفیف و «برای دانشجویانی که از تحصیل در افغانستان محروم شدهاند» ۲۰ درصد تخفیف خواهد داد.
بر اساس اطلاعات ارائهشده در وبسایت دانشگاه تهران، این دانشگاه بیش از ۱۷۰ سال سابقه دارد و یکی از بهترین دانشگاههای ایران محسوب میشود و انتخاب اول بسیاری از دانشجویان ممتاز ایرانی است. این دانشگاه به زنتایمز میگوید که در طی سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ تعداد ۱۵۷۶ درخواست از اتباع افغانستان در کلیۀ مقاطع تحصیلی دریافت کرده است که از آن جمله ۸۷۹ درخواست در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و ۱۵۷ درخواست دیگر در مقطع دکترا پذیرفته شده است.
خبر پذیرش دانشجویان دختر افغانستانی در این دانشگاه، برای بسیاری از دختران بازمانده از تحصیل در افغانستان، راهحل مشکلاتشان به نظر میرسید.
شکیبای ۳۱ ساله، دانشجوی رشتۀ اقتصاد در کابل، که همزمان در یک ادارۀ دولتی کار میکرد و ماهانه ۳۵ هزار افغانی معاش داشت، پس از قدرتگیری طالبان مجبور به بازگشت به روستایش و خانهنشینی شده بود. او در مصاحبه با زنتایمز میگوید: «وقتی کار میکردم و دانشگاه میرفتم، بهعنوان زنی که استقلال مالی دارد، احساس غرور داشتم، ولی همه چیز را پس از آمدن طالبان از دست دادم.» او که با بغض از اتاقش در تهران صحبت میکند، میگوید: «دو سال حکومت طالبانی را بهسختی در خانه گذراندم. روزهایی بود که هر ثانیه با پدرم و برادرهایم دعوا داشتیم؛ مشکل از آنها نبود. من احساس خوبی نداشتم، احساس حقارت داشتم؛ منی که سالها بیشتر از برادرهایم کار کرده بودم و تمام مصارف خانه را میدادم. از اینکه حالا زیر دست آنان بودم، رنج میکشیدم و شب تا صبح خوابم نمیبرد.» شکیبا میگوید هرچند علاقهای به رفتن به ایران نداشت، اما ادامۀ تحصیل در دانشگاه تهران را تنها راه فرار از افغانستان و از دشواریهای زندگی خود میدید.
او برای ادامۀ تحصیل در مقطع ماستری در دانشگاه تهران درخواست داد و خیلی زود جواب مثبت دریافت کرد. شکیبا میگوید که آن زمان فیس دانشگاه در رشتۀ علوم اجتماعی، ۱۴ میلیون تومان بود و به او گفته شده بود که با دریافت ۲۰ درصد تخفیف، ۱۲ میلیون خواهد شد. اما در ماه میزان سال ۱۴۰۲ وقتی او به ایران آمد و وارد دانشگاه شد، به او گفته شد که فیس ۳۰ درصد افزایش یافته است و او باید ۱۷ میلیون پرداخت کند. او میگوید افزون بر افزایش در فیس، او مجبور است فیس خوابگاه و خوراک را جداگانه پرداخت کند که در مجموع هر سمستر باید تقریباً دوبرابرِ آنچه در افغانستان برآورد کرده بود، پرداخت میکند.
شکیبا با پولی که زمان کارمندیاش پسانداز کرده بود، به ایران آمده بود و تصور نمیکرد که در همان سمستر اول مجبور به پرداخت پول اضافی شود. اکنون او نمیداند چگونه تا ختم تحصیل فیس و مصارف دانشگاه را پرداخت کند. شکیبا همچنین از تبعیض آشکار علیه دانشجویان افغانستانی صحبت میکند و میگوید در حالی که دانشگاه برای دانشجویان دختر از دیگر کشورها خوابگاه داده شده است، اما این امکانات در اختیار دانشجویان دختر افغانستانی قرار نگرفته است و فقط تعداد کمی از آنها به خوابگاه دسترسی دارند.
بهاره*، ۳۳ ساله، دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه تهران نیز روایت مشابهی دارد. او به زنتایمز میگوید: «در ماه میزان ۱۴۰۲ بنا بر اینکه برای دانشجویان افغانستانی (دختر و پسر) خوابگاه نمیدانند، بین هفت تا ده تن از دانشجویان مقطع دکتری برای حل این موضوع [به دفتر] رئیس دانشگاه رفتیم. برخی مسئولان دانشگاه به ما اجازۀ ملاقات با رئیس دانشگاه را ندادند و گفتند شما افغانیها نمک میخورید و نمکدان میشکنید.» او نیز از تبعیض و نژادپرستی علیه مهاجران افغانستانی شکایت دارد و میگوید این در حالی است که دانشجویان کشورهای دیگر بهراحتی میتوانند وقت بگیرند و با رئیس دانشگاه صحبت کنند.
زنتایمز برای تهیۀ این گزارش با ده دانشجوی دختر در مقطع ماستری و دکترا در دانشگاه تهران مصاحبه کرد که همۀ آنها از تبعیض و نژادپرستی، افزایش فیس دانشگاه، پرداخت فیس به نرخ یورو، محرومیت از خوابگاه دولتی و دسترسی نداشتن به بیمۀ صحی شکایت داشتند. به گفتۀ آنها، دانشجویان افغانستانی که بورسیۀ تحصیلی ندارند، مکلفاند بابت هر سمستر درسی بین ۱۷ تا ۲۰ میلیون تومان (۴۰۰ تا ۴۶۰ یورو) برای مقطع ماستری و در مقطع دکترا ۲۸ تا ۳۰ میلیون تومان (۵۸۰ تا ۶۶۰ یورو) فیس بپردازند. این مصارف جدا از هزینههای خوابگاه، بیمۀ صحی و غذاست. هزینۀ بیمۀ صحی نیز سالانه حدود یک میلیون تومان برای کسانی است که شامل بورسیههای درصدیاند. اما دانشجویانی که بورسیۀ تحصیلی ندارند از خدمات بیمۀ صحی بهکلی محروماند و مکلفاند با هر بار مراجعه به مراکز صحی، مبالغ هنگفتی پرداخت کنند. بیشتر این دانشجویان میگویند که مخارج زندگی و دورۀ تحصیل خود را با کمک خانوادههایشان در افغانستان تأمین میکنند؛ کشوری که بر اساس برآورد سازمان ملل از هر سه نفر، یک نفر نمیداند وعدۀ بعدی غذایی او از کجا خواهد آمد. از همینرو، اکثر این دانشجویان میگویند که بنابر مشکلات اقتصادی نمیتوانند تحصیل خود را به اتمام برسانند.
زنتایمز در مورد تخفیفهای وعدهشده به دانشجویان دختر از افغانستان و سایر مشکلات، از افزایش ناگهانی شهریه تا تبعیض، که به گفتۀ این دانشجویان در دانشگاه رخ میدهد، با دانشگاه تهران تماس گرفت. محمودرضا دلاور، معاون دانشگاه تهران در بخش بینالملل، در یک پاسخ تقریباً ۱۵۰۰ کلمهای به زبان فارسی، مستقیماً به سؤالات زنتایمز دربارۀ وعدههای رئیس دانشگاه به دانشجویان دختر افغانستان در ماه جدی ۱۴۰۱ پاسخ نداد، بلکه تاریخچهای از بورسیهها و تخفیفهای این دانشگاه به دانشجویان افغانستان، بیشتر کسانی که مقیم ایران هستند، ارائه داده است.
آقای دلاور وجود هرگونه تبعیض علیه دانشجویان افغانستانی را رد میکند و میگوید: «بر عکس، همواره شاهد شکایت از سوی اتباع دیگر کشورها هستیم با این مضمون که دانشگاه تهران به دلیل اشتراکات زبانی و فرهنگی همواره امتیازات بیشتری برای دانشجویان افغانستان در نظر میگیرد.»
او همچنین دربارۀ افزایش فیس دانشگاه توضیح داده است که «بعد از طی مراحل و پذیرش فرد از سوی دانشگاه، متقاضی پذیرفتهشده محسوب میگردد و فرد موظف است در بازههای مهر/میزان و بهمن/دلو ثبت نام نماید و شهریۀ جدید مصوب همان نیمسال ورود را پرداخت نماید. این قانون حتی در کنکور سراسری نیز برای دانشجوی ایرانی صادق است، اما دانشجویان افغانستان خواستار پرداخت نرخ شهریۀ مصوب ماقبل در سال پذیرش هستند که از لحاظ قوانین نه در ایران و نه در هیچ جای دنیا مرسوم نمیباشد.»
ریحانه*، دانشجوی مقطع دکتری در علوم اجتماعی دانشگاه تهران میگوید که برای پرداخت هزینۀ زندگی و تحصیل مجبور است کار پیدا کند. او که بورسیۀ تحصیلی (با تخفیف ۷۵ درصدی) است، میگوید با توجه به وضعیت موجود پرداخت تنها چهار میلیون تومان بابت هر سمستر نیز برایش سنگینی میکند. این خانم ۳۲ ساله که در دو سال گذشته با تمویل خانوادهاش در افغانستان مخارج زندگی و هزینههای تحصیل را تأمین کرده است، میافزاید: «بارها به دنبال پیدا کردن کار بودهام، حتی فروشندگی. اما وقتی کار به جایی میرسد که باید مدارک شناسایی ارائه کنم و همین که [به کارفرمایان ایرانی] میگویم که از اتباع هستم با سؤالهای غیرمعمول مواجه میشوم یا مستقیماً [گفته میشود] که از پذیرش اتباع افغانستانی معذوریم.»
با وجود تحمیل چنین مشکلاتی، دانشجویان دختر میگویند که هیچ امیدی برای آیندۀ کاری در ایران و افغانستان ندارند و نمیدانند که حتا پس از عبور از این چالشها و ختم تحصیل، آیندۀشان چه خواهد شد.
شکیبا میگوید: «دانشجویان افغانستانی در ایران کدام آیندهای ندارند. ما از مجبوریت به ایران پناه آوردیم تا بتوانیم درس بخوانیم، اما مشکلات ما اینجا هم بسیار زیاد است.»
زنتایمز برای گرفتن نظر مسئولان دانشگاه تهران، به این دانشگاه ایمیل فرستاده است، اما تا زمان نشر این گزارش هیچ پاسخی دریافت نکرده است.
یادداشت:
– سارا حسینی، نام مستعار گزارشگر زنتایمز در ایران است.
– بهمنظور حفظ امنیت افراد، در این گزارش از نامهای مستعار استفاده شده است.
