ناامیدی و یا فراتر از آن؛ افزایش نرخ خودکشی در میان زنان تحت سلطۀ طالبان
زهرا نادر، متین مهراب* و مهسا الهام*
ابتدا گروه طالبان فرصت تحصیل را از او گرفت. سپس خانوادهاش، برخلاف میل او، عروسی او با پسر کاکایش را ترتیب داد؛ پسری که معتاد به هرویین بود. لطیفه* مجبور بود دست به انتخابی غیر‌قابل‌تصور بزند. این دختر ۱۸ساله در یک مصاحبۀ تلفنی از خانۀ خود در غور گفت: «من دو انتخاب داشتم: ازدواج با یک معتاد به هرویین و یک زندگی فلاکت‌بار، یا گرفتن جان خود.»
در شرایطی که رؤیاهای لطیفه برای تحصیل و داکتر شدن، با ممنوع کردن تحصیلات متوسطۀ دختران توسط طالبان، بر باد رفته بود، خانوادهاش اصرار داشت که او تن به ازدواجی بدهد که شش سال پیشتر برنامه‌ریزی شده بود. این دختر نوجوان دست به انتخابی خطرناک زد. اقدام لطیفه برای خودکشی مورد استثنایی نیست. تحقیقات انجام‌شده توسط زن‌تایمز و پروژۀ فولر نشان می‌دهد که شمار فزاینده‌ای از زنان، بعد از قدرت‌گیری دوبارۀ طالبان، تصمیم به خودکشی می‌گیرند. دلیل آن نومیدی نسبت‌به آینده و از دست دادن حقوقی مانند آموزش، کار و خروج از خانه است؛ حقوقی که به‌سختی به دست آمده بودند.
بر اساس گزارش سازمان جهانی صحت (WHO) نرخ جهانی مرگ و میر براثر خودکشی در میان مردان از دو برابر زنان نیز بیشتر است. تا سال ۲۰۱۹، آخرین سالی که در آن اطلاعات رسمی در دسترس است، این نرخ در مورد افغانستان نیز صدق می‌کند. اما ارقام خودکشی به‌دست‌آمده از داکتران در شفاخانه‌ها و کلینیک‌های دولتی در سراسر کشور در این تحقیق نشان می‌دهد که در حال حاضر زنان با تعداد بسیار بیشتری از مردان جان خود را براثر خودکشی از دست می‌دهند؛ ناهنجاری‌ای که سیاست‌های سختگیرانۀ طالبان سبب آن دانسته می‌شود.
براساس دادههای به‌دست‌آمده توسط زن‌تایمز و فولرپروجکت (آگست ۲۰۲۱ – آگست ۲۰۲۲)، نرخ خودکشی و یا تلاش برای خودکشی در ۹ ولایت از ۱۱ ولایت افغانستان در میان زنان بیشتر از مردان بوده است. احتمالاً نرخ واقعی خودکشی و یا تلاش برای آن، به این دلیل که منبع شرم تلقی شده و اغلب پنهان نگهداشته می‌شود، خیلی بیشتر از این ارقام بوده باشد. اما مسلم است که در ۱۲ ماه پس از تسلط طالبان، زنان و دختران اکثریت قریب‌به‌اتفاق کسانی را تشکیل می‌داده‌اند که یا تلاش کرده‌اند خودکشی کنند یا براثر خودکشی جان خود را از دست داده‌اند.
آلیسون داویدیان، نمایندۀ زنان سازمان ملل در افغانستان، در ایمیلی گفت: «وقتی با زنان از سراسر این کشور ملاقات می‌کنم، از تأثیرات ناگوار محدودیتهای فزایندۀ طالبان بر صحت روانی خود حرف می‌زنند. افغانستان در بحبوحۀ یک بحران صحی روانی قرار دارد که ناشی از بحران حقوق زنان است.» او ادامه می‌دهد: «ما در شرایطی قرار داریم که تعداد فزاینده‌ای از زنان و دختران در آن مرگ را بر زندگی ترجیح می‌دهند. جایی که [در آن آنها] در مورد زندگی خود هیچ‌گونه اختیاری ندارند.»
ناامیدی
فعالان داخلی، آژانس‌های بین‌المللی کمک‌رسانی و کارشناسان سازمان ملل میگویند که میزان بالای خودکشی زنان در افغانستان نه‌تنها نشان‌دهندۀ از دست دادن آزادی زنان، بلکه نمایانگر افزایش ازدواج‌های اجباری و خشونت‌های خانوادگی و در نهایت از دست دادن امید است.
در جولای سال گذشته، فوزیه کوفی، نمایندۀ پیشین پارلمان افغانستان، به شورای حقوق بشر سازمان ملل گفت که زنان به‌حدی ناامید شده‌اند که «هر روز دست‌کم یک یا دو زن دست به خودکشی می‌زنند.»
لطیفه تلاش کرد با استفاده از داروی سرفه، قرص کافئین و قرص خواب‌‌آوری که بدون نسخه از داروخانه‌ای تهیه کرده بود، خودکشی کند. او در مورد تجربه‌‌اش گفت که وقتی روی تخت شفاخانه، در میان اعضای خانواده و داکتران چشم باز کرد، از سوزش معده رنج می‌برد و نمی‌توانست چشمانش را باز کند.
به لطیفه، پس از آنکه به هوش آمد، اطلاع دادند که پسر کاکایش، که هفت سال از او بزرگ‌تر است، پس از خبر اقدام به خودکشی او ناپدید شده است. پس از اقدام ناموفق لطفیه برای خودکشی حرفی در مورد ازدواج او با پسر کاکایش به میان نیامده است، اما او همچنان می‌ترسد که ممکن است خانوادهاش بازهم موضوع را پیش بکشد. او افزود: «اگر او برگردد و خانواده‌ام دوباره بخواهند مرا [به ازدواج] با او مجبور کنند، خودم را حلقآویز خواهم کرد تا مطمئن شوم که زنده نمی‌مانم.»
جنگ طولانی، درگیری‌های داخلی و فقر در افغانستان مدت‌ها قبل از ماه آگست ۲۰۲۱ به یک بحران صحی روانی منجر شده بود. یک نظرسنجی ملی در مورد اختلالات افسردگی و اضطراب، که در ماه جون ۲۰۲۱، دو ماه قبل از تسلط دوبارۀ طالبان، در ژورنالBMC Psychiatry منتشر شد، نشان داد که تقریباً نیمی از جمعیت ۴۰ میلیونی این کشور از پریشانی روانی رنج می‌بردند.
دشوار است بدانیم که چقدر از آن زمان تا کنون این وضعیت تغییر کرده است. یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۲ توسط گالوپ نشان داد، در حالی که «رنج در میان مردان و زنان یک پدیدۀ جهانی است»، در افغانستان اما پاسخ‌دهندگان زن نسبت‌به آینده بدبین‌تر بودند.
طالبان دادههای صحی را منتشر نمی‌کند و تمام دادههای جمع‌آوری‌‌شده توسط زن‌تایمز و پروژۀ فولر از طریق تلفن توسط کارکنان صحی، که به‌شرط ناشناس ماندن صحبت میکنند، ارائه شده است. یکی از کارمندان صحت روانی در ولایت غربی هرات، که به دلیل ترس از انتقام‌جویی به شرط فاش نشدن نامش صحبت کرد، گفت که طالبان متخصصان صحی را از انتشار یا اشتراک‌‌گذاری آمار خودکشی، که قبلاً مرتب منتشر می‌شد، منع کرده‌اند. سخنگوی طالبان به چندین درخواست برای اظهار نظر در این مورد پاسخ نداد.
نسبت‌به تمام ولایت‌های شامل این تحقیق، در ولایت هرات بیشترین اقدام به خودکشی گزارش شده است. ۱۲۳ مورد تلاش برای خودکشی صورت گرفته است که از آن جمله ۱۰۶ مورد آن را زنان انجام داده‌اند. ۱۸ مورد مرگ براثر خودکشی گزارش شده است که ۱۵ تن از آنها زن بوده‌اند. طبق گزارش کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان (AIHRC)، که اکنون در تبعید به سر می‌برد، از نظر تاریخی، در منطقۀ محافظه‌کاری چون هرات، که دارای سهم بیشتری از زنان تحصیل کرده است، میزان بالاتری از خشونت مبتنی بر جنسیت و تلاش برای خودکشی از سوی زنان ثبت شده است.
یک کارمند صحت روانی در هرات گفت که همیشه آمار خودکشی در این ولایت بالا بوده است، اما در حال حاضر بیش‌از‌پیش افزایش نشان می‌دهد. او همچنین گفت که حدود ۹۰ درصد از بیماران صحت روانی شفاخانۀ ولایتی را زنان تشکیل می‌دهند که «به دلیل محدودیتهای جدید، مصاب به امراض روانی می‌گردند.» این کارمند افزود: «بیماران بستر و مشاورۀ مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کنند؛ بارها دو بیمار را در یک تخت خوابانده‌ایم.»
این کارمند از جمله به خشونت خانگی و ازدواج‌های اجباری یا زیر سن به‌عنوان دلایل خودکشی اشاره کرد و گفت که منع تحصیلات متوسطه از سوی طالبان به‌معنای ازدواج زودهنگام دختران می‌باشد. او افزود، زمانی که خانواده‌ها از نظر مالی دچار مشکل می‌شوند یا مردان بد‌رفتاری میکنند، اغلب زنان «بهای آن را می‌پردازند.»
برچسپ اجتماعی
رؤیا*، ۳۱ ساله، در ماه می ۲۰۲۲، در حالی در خانه‌اش در شهر هرات پیدا شد که به دار آویخته شده بود. برادر کوچک‌‌تر او، محمد*، که خواست نام واقعی او فاش نشود، گفت که رؤیا بارها با والدینش در مورد رفتارهای توهین‌آمیز شوهرش، که شامل ضرب و شتم مکرر بود، صحبت کرده بود. محمد گفت: «اما هر بار پدر و مادرم او را متقاعد می‌‌کردند که خانوادهاش را کنار هم نگه دارد. یک روز صبح به ما خبر دادند که رؤیا خود را حلقآویز کرده است. ما هرگز فکر نمی‌کردیم تا این حد پیش برود.» محمد توضیح داد که خانوادهاش به مردم گفتند که او براثر یک بیماری فوت کرده است، زیرا می‌ترسیدند، اگر مسئله علنی شود، خودکشی او سبب سرافکندگی آنها شود.
شهرزاد اکبر، رئیس پیشین کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، گفت که چنین رفتاری، به دلیل برچسپ اجتماعی پیرامون خودکشی، رایج است. خانم اکبر ادامه داد: «در موارد نادر خانواده‌ها به خودکشی کسی اعتراف میکنند؛ این زمانی است که نمی‌خواهند هیچ‌یک از اعضای خانواده متهم به قتل شود.»
فعالان و آژانس‌های امدادی میگویند که صحت روانی زنان و دختران در حال بدتر شدن است، زیرا طالبان تقریباً تمام راه‌‌های تحصیل زنان را بسته‌اند. دختران نمی‌توانند از ۱۲ سالگی به بعد به مکتب بروند و فرصت‌هایی چون کار، کسب درآمد یا و هر گونه آزادی از آنها گرفته شده است و این موارد مشکلات روانی در میان دختران و زنان را افزایش داده است.
بر اساس ارقام به‌دست‌آمده، اقدام به خودکشی و مرگِ ناشی از آن بیشتر مربوط‌‌به زنان و دخترانی است که تحصیلکرده و دارای مدارک تحصیلی یا قبل از تسلط طالبان شاگرد مکتب بودند. استفاده از سم برای موش، که در افغانستان به‌راحتی در دسترس است، و حلقآویز کردن رایج‌ترین روش‌های خودکشی می‌باشند.
تحقیقات منتشرشده در ماه آگست ۲۰۲۲ توسط صندوق نجات کودکان نشان داد که ۲۶ درصد از دختران علایم افسردگی را نشان می‌دهند، در حالی این در مورد پسران ۱۶ درصد است.
بهشته قائمی، هماهنگ‌کنندۀ پروژۀ صندوق نجات کودکان در افغانستان، گفت که دختران از زمان ممنوعیت رفتن به مکتب، به‌طور فزاینده‌ای ناامید شده‌اند. او به یاد می‌آورد که دختری به امداد‌گران گفته بود: «من ناامید‌م، سریع عصبانی می‌شوم، برای خودم گریه می‌کنم، و وقتی به رختخواب می‌روم، کابوس می‌بینم.»
در حالی که برخی از سازمان‌ها هنوز می‌توانند در افغانستان فعالیت کنند، بسیاری از آنها پس از اینکه طالبان زنان را از کار در سازمان‌های غیردولتی ملی و بین‌المللی منع کردند، فعالیت‌های خود را متوقف کرده‌اند. زنان سازمان ملل هشدار می‌دهد که در نتیجه، ۱۱.۶ میلیون زن و دختر از این به بعد کمک حیاتی دریافت نمی‌کنند و خدمات برای بازماندگان خشونت یا جلوگیری از استثمار جنسی متوقف شده‌اند.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، از هر ۱۰ زن در افغانستان، ۹ تن از نوعی از خشونت خانگی رنج می‌برند. کارشناسان میگویند که پیشرفتی اندک در مقابله با این موضوع، که پیش از قدرت‌گیری دوبارۀ طالبان به‌دست آمده بود، پس از آن از بین رفته است: «مکانیسم‌های پاسخ به خشونت خانگی کاملاً ریشه‌کن شده است. زنان چاره‌ای جز تحمل خشونت یا خودکشی ندارند.» هشدارها در مورد خودکشی زنان در حالی بیشتر می‌شود که طالبان محدودیت‌ها را بر حقوق زنان و دختران بیشتر می‌کند.
در ماه می، کارشناسان سازمان ملل، از جمله گزارشگر ویژه در مورد وضعیت حقوق بشر در افغانستان، ریچارد بنت، پس از سفر به این کشور گفتند که آنها «در مورد مشکلات صحت روانی و گزارش‌های افزایش خودکشی در میان زنان و دختران نگران هستند.» برخی‌ها تلاش برای خودکشی را تنها شکل باقی‌مانده از نافرمانی برای زنان در کشوری می‌دانند که در آن مخالفان و معترضان مجازات می‌شوند.
جولی بیلاود، استاد مردم‌شناسی در مؤسسۀ فارغ‌التحصیلان ژنو و نویسندۀ «کارناوال کابل»، کتابی در مورد سیاست‌های جنسیتی در دوران افغانستان پسا‌جنگ، می‌گوید: «ما نمی‌توانیم پیام زنانی را که این‌گونه دست به خودکشی می‌زنند به یک عمل سادۀ [از سر] ناامیدی تقلیل دهیم.» او ادامه می‌دهد: «ناامیدی در حال افزایش است، اما شاید [خودکشی] آخرین تلاش کسانی باشد که هیچ قدرتی برای گفتن و شنیده شدن برای‌شان باقی نمانده است.»
یادداشت:
– متین مهراب و مهسا الهام، نام‌های مستعار گزارشگران زن‌تایمز در افغانستان است.
– به‌منظور حفظ امنیت افراد، در این گزارش از نام‌های مستعار استفاده شده است.
