با دستور طالبان، زنان زعفران‌کار هراتی از کار در زمین‌های خود محروم شدند
متین مهراب*
هما*،۵۰ ساله، چهار سال پیش، وقتی همسرش را بر اثر سانحۀ رانندگی در مسیر هرات ـ کابل از دست داد، مجبور شد سرپرستی خانوادۀ پنج‌نفری‌اش را بر عهده بگیرد.
ولسوالی غوریان، جایی که هما در آنجا زندگی می‌کند، از مهم‌ترین مراکز تولید زعفران در افغانستان است. همسر او نیز از طریق کشت زعفران مصارف خانواده‌اش را می‌پرداخت و پس از مرگ او، دارایی هما و فرزندانش یک خانه و یک هکتار زمین زراعتی بود که روی آن زعفران می‌کاشتند.
هما، افزون بر تجربۀ کار با همسرش روی این زمین، از دوره‌هایی که ریاست زراعت هرات در حکومت پیشین در سال ۱۳۹۷ برای زنان در بخش تولید زعفران برگزار کرده بود، چیزهایی فرا گرفته بود و پس از مرگ همسرش با دختران نوجوان و پسرش، که هنوز کودک است، تصمیم گرفتند به کاشت زعفران ادامه دهند.
او در گفتگو با زن‌تایمز میگوید: «در سال اول همه‌چیز مشکل بود، چون در گذشته همسرم مسئول کارها بود و بعد از او ما خیلی از چیزها را نمی‌دانستیم، اما با تجربه از دوره‌های آموزشی و کار در کنار شوهرم کشت زعفران را شروع کردیم؛ در آن سال از اقوام و دیگر همسایه‌ها بابت مشکلاتی که پیش می‌آمد، پرس‌و‌جو می‌کردیم.»
هما میگوید زمانی که همسرش زعفران کشت می‌کرد، از همین زمین تا ۸ کیلوگرام زعفران برداشت می‌کرد، اما او و فرزندانش در سال اول چهار کیلوگرام زعفران خالص و خشک به‌دست آورد. در آن زمان قیمت هر کیلوگرام زعفران ۴۵ هزار افغانی بود و در آمد مجموعی هما ۱۸۰ هزار افغانی شد.
هما در بخش فروش مشکل خاصی نداشت؛ خریدار محصولاتش بیشتر شرکت‌های تجاری بودند که زعفران را به کشورهای اروپایی، عربی و هند صادر می‌کردند.
از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ کار هما خوب پیش می‌رفت و آنها توانستند تولید خود را به سالی ۸ کیلوگرام افزایش دهند. همچنین با بالارفتن قیمت زعفران، این خانواده درآمد بسیار خوبی داشتند. همین تجربه باعث شد که هما برنامه‌های زیادی برای آینده طرح کند. او به این می‌اندیشید که زمین زراعتی بیشتری خریداری کند تا سطح تولیدش را بالا ببرد و حتی در فکر بسته‌بندی و صادرات محصولاتش به‌عنوان یک شرکت مستقل بود.
اما این طرح و برنامه‌های آیندۀ هما از سال ۱۴۰۱ و با دستور طالبان، به بن‌بست رسید.
به گفتۀ هما و دو منبع دیگر، طالبان در یک دستور شفاهی، تمام زنان را از کار روی زمین‌های زراعتی منع کردند. به گفتۀ هما، این تصمیم طالبان از طریق مساجد محلی و تذکر به اربابان روستاها به‌صورت شفاهی به آنان ابلاغ شده است.
هما میگوید که استدلال طالبان برای این تصمیم این بود: «اگر زنان روی زمین‌های کشاورزی کار کنند، مردان نامحرم آنها را می‌بینند.» همین اتفاق کافی بود تا زندگی هما و زنان دیگری که مثل او از طریق کار روی زمین زراعتی مصارف‌شان را به‌دست می‌آوردند، دست‌خوش تغییر ناگهانی شود.
اگر هما می‌خواست همچنان به تولید زعفران ادامه دهد، مجبور بود کار را به کارگران و کشاورزان مرد بسپارد که با درنظر‌داشت معاش آنها، پول چندانی برای هما و فرزندانش که خودشان روی زمین کار می‌کردند، باقی نمی‌ماند.
دستور طالبان، در نهایت هما را مجبور کرد که از سال ۱۴۰۱ به این طرف، زمین خود را برای کشت زعفران، سالی ۲۰۰ هزار افغانی کرایه دهد.
اکنون او و فرزندانش به کارهایی همچون، خانه‌پاکی و تولید شیر و تخم مرغ روی آورده‌اند. هما میگوید که این دستور طالبان، زندگی روبه‌پیشرفت او را با شکست مواجه کرده است.
به گفتۀ دو منبع در ولسوالی پشتون‌زرغون، این دستور در آنجا نیز به‌صورت شفاهی و از طریق ملا‌امامان مساجد و بزرگان روستاها به مردم ابلاغ شده است.
پروانه*، زنی حدوداً ۳۵ساله در ولسوالی پشتون‌زرغون، نیز از طریق کار روی زمین‌های زعفران مصارف خانواده‌اش را می‌پرداخت. او در فصل پاییز، که زمان برداشت زعفران است، برای چیدن خوشه‌های زعفران روزانه تا ۵۰۰ افغانی دستمزد می‌گرفت.
او این کار را از سال ۱۳۹۵ آغاز کرده بود و سالانه از این طریق تا ۵۰ هزار افغانی درآمد داشت. او میگوید: «سال‌های قبل من هم سر‌زمین می‌رفتم و هم زعفران پاک می‌کردم، اما حالا فقط سالی چند هفته در محیط سربسته می‌توانم زعفران پاک می‌کنم که نهایتاً [درآمدم] بیشتر از ۱۵ تا ۲۰ هزار افغانی نمی‌شود.»
پروانه میگوید از پولی که در گذشته درآمد داشت، برای خرید لوازم خانه، مواد غذایی همچون برنج، روغن و آرد استفاده می‌کرد. اما از سال گذشته به این طرف، دیگر این توانایی مالی را ندارد و با درآمد کمِ همسرش، که تعمیرکار بایسکل است، خانواده‌اش تحت فشار سنگین اقتصادی قرار دارد.
آمار دقیقی از شمار زنانی که در ولایت هرات به کار کشت زعفران مشغول بودند، در دست نیست. اما زنان شمار قابل‌توجهی از کارگران فعال در این بخش را تشکیل می‌دادند.
حمیرا راسخ*، عضو اتاق تجارت زنان ولایت هرات و از کسانی که در ۱۰ سال گذشته در بخش کشت و تولید زعفران کار می‌کند، میگوید که حذف زنان از کار زراعتی نه‌تنها منبع درآمد بسیاری از زنان را از آنها گرفته، بلکه تجارت‌های مرتبط با زعفران را نیز متأثر کرده است. او که نه‌تنها به کار کشت زعفران، بلکه مرکز فراوری و بسته‌بندی زعفران دارد، میگوید که تا یک سال پیشتر بیشترین نیروی کار او را زنان تشکیل می‌دادند.
خانم راسخ در گفتگو با زن‌تایمز گفت: «کاملاً واضح است که در دو سال گذشته فرمان‌های طالبان روی کار زنان تأثیر منفی داشته و در شرکت ما هم از حدود ۱۰۰ زن، حدوداً ۴۰ زن باقی مانده‌اند که ۳۰ نفر در مرکز بسته‌بندی و ۱۰ نفر به‌صورت پنهانی سر زمین‌ها کار می‌کنند.» او میگوید که دستور طالبان مبنی بر منع کار زنان در زمین‌های زراعتی، بسیاری از زنان را مجبور به «مردانه‌پوشی» کرده است.
راسخ میگوید: «ما برای جبران و پر کردن جای خالی زنان، به‌خصوص سر زمین‌ها مجبور شده‌ایم که مردان را استخدام کنیم و این به دلیل بالاتر بودن دستمزد مردان، هزینه‌های کار ما را بالا برده است، به‌خصوص در پارسال و امسال که کم‌آبی هم نگذاشته است محصول پرباری داشته باشیم.»
به نظر می‌رسد این محدودیت وضع‌شده از سوی طالبان، تنها محدود در ولایت هرات نبوده است، بلکه در بخش‌های دیگر افغانستان نیز اعمال می‌شود.
یک منبع از اتاق تجارت زنان در افغانستان به زن‌تایمز میگوید، در تمامی بخش‌ها، به‌خصوص در روستاها، محدودیت‌های زیادی وضع‌شده است که این روند مشکلات اقتصادی متعددی را برای زنان به وجود آورده است.
این منبع میگوید که محدودیت‌های ایجاد‌شده برای زنان در مناطق دور‌دست به‌مراتب بیشتر از شهرهاست، ولی به دلیل دسترسی نداشتن رسانه‌ها، دور از توجه باقی مانده است.
محمدهاشم*، یکی از بزرگان یک روستا در ولسوالی گذرۀ هرات، این موضع را تأیید کرده، میگوید که پس از روی کار آمدن طالبان، تمامی برنامه‌های فعالیت زنان در روستاها با چالش روبه‌رو شده است.
او میگوید: «پس از آمدن طالبان، خیلی از زنانی که سر زمین‌ها کار می‌کردند و یا محصولات مالداری خود را در بیرون خودشان به فروش می‌رساندند، حالا از این امور منع شده‌اند و نهایتاً مجبورند در خانه‌های خود قالی‌بافی، خیاطی و خامک‌دوزی کنند و با قیمت بسیار پایین به فروش برسانند.»
به گفتۀ محمدهاشم زنان زیادی در روستاهای مختلف ولایت هرات وجود دارند که تا قبل از سقوط جمهوریت، با پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مؤسسات خارجی و داخلی مختلف دارای شغل و حرفه شده بودند و درآمدزایی داشتند، اما حالا دیگر نمی‌توانند به کارشان ادامه دهند.
وضعیت جاری آینده را برای زنان شاغل شهری و روستایی پیچیده و دشوار کرده است.
پروانه، زنی زعفران‌چین از پشتون‌زرغون هرات میگوید: «تصمیمات طالبان آیندۀ همۀ ما را خراب کرد؛ از این می‌ترسم که همسرم هم نتواند خرج‌مان را پیدا کند و نتوانیم پول نان و غذا به دست بیاوریم و مجبور شویم گدایی کنیم.»
یادداشت:
ـ برای حفظ هویت و امنیت افراد، در این گزارش از نام‌های مستعار استفاده شده است.
ـ متین مهراب، نام مستعار گزارشگری در افغانستان است.
