طالبان و معتادان به مواد مخدر؛ از شکنجۀ آنها برای ترک اعتیاد تا کار اجباری
متین مهراب* و آزاده*
قبل از اینکه طالبان مسعود* را به مرکز درمان معتادان ببرند، او روزها زبالۀ بوتلهای نوشابه، قوطیهای گوشت ماهی، پلاستیک و غیره را جمعآوری میکرد تا از پول حاصل از فروش آن برای خود مواد مخدر بخرد. مسعود، ۳۵ ساله، با پنج معتاد دیگر در مرکز شهر هرات در جریان کمپین طالبان برای مقابله با اپیدمی مواد مخدر گرفتار شده و بعداً به یک کمپ تداوی معتادان در ولسوالی کَرُخ ولایت هرات منتقل شده بود.
مسعود یکی از ۲۸ هزار شهروند این کشور است که طالبان میگویند از آگست ۲۰۲۱ بدینسو، به دلیل اعتیاد به مواد مخدر، تحت معالجه قرار گرفته است. بعد از انتقال به کمپ، مسعود در داخل این مرکز صدها معتاد سرتراشیده و لاغراندام را ملاقات میکند. به قول او آنها در رختخوابهای کثیف خوابیده و به دلیل قطع یکبارگی مواد مخدر و تداوی غیرحرفهای و ظالمانۀ طالبان، بدنهایشان میلرزیدند و از درد ناشی از ترک اجباری هرویین، متامفتامین و سایر مواد مخدر به خود میپیچیدند. غذای نامناسب و ضرب و شتم وحشیانه توسط محافظان طالبان با استفاده از شلاق، چوب و قنداق تفنگ بر درد و رنج آنها میافزود.
مسعود از تداوی اجباری و ظالمانۀ طالبان جان سالم بهدر برد و پس از دو ماه آمادۀ ترخیص شد. اما وقتی خانوادهاش از پذیرش او امتناع کرد، امید او برای رهایی از چنگ طالبان از بین رفت. در عوض، مسعود پس از پذیرفته نشدن از سوی خانوادهاش، توسط طالبان برای کار در معدن نمکِ «نمکسار» در ولسوالی غوریان ولایت هرات فرستاده شد. مسعود به زنتایمز گفت: «طالبان مرا به این دلیل که خانوادهام از من حمایت نمیکرد، به معدن نمک بردند.»
نمکسار در نزدیکی مرز ایران و در ۱۷۰ کیلومتری شهر هرات موقعیت دارد و یکی از بزرگترین معادن نمک افغانستان است که سالانه حدود ۵۰ هزار تُن نمک از آن استخراج میشود. پس از اینکه طالبان قراردادی مبنی بر فراهم کردن ۵۰۰ تَن نیروی کار ارزان از مراکز تداوی مواد مخدر با شرکت استخراجکنندۀ نمک (ناصر امید) منعقد کردند، حداقل ۹۹ فرد با سابقۀ اعتیاد به مواد مخدر از ماه مارچ به اینسو به این معدن منتقل شدهاند.
طالبان ادعا میکنند که این توافق بخشی از یک ابتکارعمل برای استخدام افراد دارای سابقۀ اعتیاد در مشاغل، دوری آنها از مواد مخدر و کسب درآمد برای خانوادههایشان است. به گفتۀ یک منبع نزدیک به این شرکت، تمام کارگران نمکسار دارای قرارداد کاری یکسالهاند و برای آنها ماهانه ۶ هزار افغانی (۶۸ دالر امریکایی) معاش در نظر گرفته شده بوده است که قرار بوده مستقیماً به خانوادههای آنها پرداخت شود.
اما بر اساس یافتههای زنتایمز، اتهامات متعددی مبنی بر سوءاستفاده از کارگران در این معدن متوجه طالبان و شرکت استخراجکنندۀ نمک میشود. طبق مصاحبه با ۱۱ تن از کسانی که در مورد معدن نمک نمکسار معلومات داشتند، کارگران با شرایط سخت و خطرناکی درگیرند. دستمزدی که به آنها وعده دادهشده بسیار کمتر از نرخ بازار است و آنهم به آنها پرداخت نمیشود. افزون بر این، کارگران تا اتمام قراردادشان اجازۀ ترک معدن را ندارند، در حالی که به هیچیک از آنها نسخهای از قراردادِ ادعاشده داده نشده است.
کاری کمرشکن و دستمزدی که پرداخت نشده
سالها اعتیاد همراه با ضرب و شتمهایی که در دورۀ تداوی از سوی طالبان متحمل شده است، مسعود را بهشدت ضعیف کرده است. در نبود تجهیزات مکانیکی مناسب در معدن، او و سایر کارگران باید نمک را با دست، کلنگ و بیل از دل معدن جدا کنند و سپس باید تکههای بزرگ نمک را با دست بر زنبیل (کراچی)ها بار کرده و برای فراوری (پروسس) به آسیاب منتقل کنند.
به گفتۀ جلیل*، کارمند سابق این معدن، که سال ۲۰۱۸ معدن نمکسار را ترک کرد، در گذشته کارگران برای این کار کمرشکن ماهانه حداقل ۱۲ هزار افغانی دستمزد میگرفتند؛ دو برابر مقداری که اکنون به معتادان سابق و کارگران فعلی وعدۀ پرداخت داده شده است. جلیل تنها پس از یک سال این معدن را ترک کرده بود.
مسعود ضمن اینکه بسیاری از کارگران مجروح یا از خستگیِ زیاد مریض میشوند، گفت: «در این منطقه هیچ کلینیک و امکاناتی برای تداوی بیماریها یا پانسمان زخمهای کارگران وجود ندارد. نزدیکترین کلینیک ۱۱۰ کیلومتر دور موقعیت داشته و هر کارگری که نیاز به تداوی داشته باشد، باید هزینۀ آن را از جیب خود بپردازد. به گفتۀ چندین کارگر معدن و بستگانشان، بسیاری از آنها نمیتوانند از عهدۀ تداوی خود برآیند، زیرا معاشات کارگران به خودشان پرداخت نمیشود.»
برادر ایوب*، که در کنار مسعود در معدن کار میکند، هنوز یک افغانی دستمزد دریافت نکرده است. ایوب میگوید: «توافق این بود که برادرم در معدن کار کند تا دوباره به اعتیاد برنگردد.» ایوب اضافه کرد: «طبق این توافق، طالبان باید معاش ماهانۀ او را به ما بپردازند تا مصارف خانواده را تأمین کنیم، اما هنوز معاش او را به ما پرداخت نکردهاند.»
ناصر امید، مالک شرکت معدن نمک، در مصاحبه با زنتایمز گفت: «در توافقنامهای که با “امارت اسلامی افغانستان” امضا کردهایم، معاش این کارگران به طالبان پرداخت میشود و بعد از آن خانوادههایشان میتوانند آن را از ادارۀ مبارزه با مواد مخدر دریافت کنند. ما بیشتر از آن نقشی در این بخش نداریم.» اما او از ارائۀ نسخهای از توافقنامه به زنتایمز خودداری کرد. حیاتالله روحانی، رئیس پولیس مبارزه با مواد مخدر طالبان در هرات و مدیر پروژۀ استخدام معتادان سابق، از اظهار نظر در مورد عدم پرداخت معاش کارگران و شرایط آنها در معدن خودداری کرد.
مراکز درمان معتادانِ بیماریزا و بیمارانِ دچار سوءتغذیه و قربانی خشونت
طالبان از زمان به دست گرفتن دوبارۀ قدرت (آگست ۲۰۲۱)، هم تولیدکنندگان داخلی و هم مصرفکنندگان تریاک را در «جنگ با مواد مخدر» هدف قرار دادهاند. اما بهرغم فرمان ممنوعیت کشت خشخاش، افغانستان تحت حاکمیت طالبان همچنان بزرگترین تولیدکنندۀ تریاک در جهان است و ۸۰ درصد تقاضای جهانی برای تریاک و هرویین را تأمین میکند. آخرین آمار دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد نشان میدهد که از زمانی که طالبان کنترل کشور را به دست گرفتند، کشت تریاک نزدیک یکسوم افزایش یافته است.
اعتیاد به مواد مخدر همچنان یک مشکل اساسی در افغانستان باقی مانده است. بر اساس بعضی تخمینها ۳.۵ میلیون تن از تریاک و انواع دیگر مواد مخدر استفاده میکنند. دههها جنگ و ناامنی، بحرانهای بشری و فروپاشی اقتصادی به ناامیدی، افسردگی، اضطراب و «اختلال استرس پس از سانحه» (Post-traumatic stress disorder (PTSD)) در میان جمعیت این کشور دامن زده است.
راهحل طالبان برای این مشکل چیزی بیشتر از فرستادن اجباری معتادان مواد مخدر به کمپهای موقت درمان، شفاخانهها و حتی زندان نبوده است. معتادان بهمحض ورود به کمپهای تداوی مجبور میشوند سر خود را بتراشند. آنها توسط افراد طالبان لتوکوب شده و رویشان آب سرد ریخته میشود. اغلب دو نفر در یک تختخواب میخوابند. بسیاری از آنها به دلیل سوءتغذیه، بیماری یا براثر ترک یکبارگی مواد مخدر میمیرند.
سلطان*، که دو بار توسط طالبان دستگیر شده بود، از وضعیت نابسامان شفاخانۀ ابن سینا کابل، که سه هفته در آن گذرانده است، شکایت میکند. او میگوید: «در سرمای شدید کابل، فقط یک پتو داشتیم که پر از شپش بود. غذای کافی وجود نداشت.» او به زنتایمز گفت: «به هر نفر برای هر وعدۀ غذایی نصف نان، چاشتانه و شام فقط کمی برنج داده میشد.» او در ادامه میگوید: «مریضها برای پسماندۀ غذا و پوست میوهها سطل زبالۀ آشپزخانه را جستجو میکردند. آنها به آشپزخانه رفته و پوست کچالو را، اگر در داخل سطل زباله مییافتند، میخوردند.» او در ادامه میگوید: «پس از ترک مواد مخدر ما بسیار گرسنه میشدیم و غذای اندکی که موجود بود به هیچوجه کافی نبود.» بهعنوان بخشی از درمان معتادان توسط طالبان: «ملاهای طالبان برای موعظه و سخنرانی در مورد گناه مصرف مواد مخدر به شفاخانه میآمدند و سخنرانی میکردند.»
یکی دیگر از معتادان سابق، محمدکریم*، ۳۸ ساله، میگوید که افراد گروه طالبان یکی از برادرانش را در زندان پلچرخی کابل به کمپ درمان معتادان بردند. در آنجا معتاد را لتوکوب و یا در آب سرد غوطهور میکنند و از غذای کافی، که بخشی مهم از تداوی است، محروم میشوند. او میگوید: «کسی درخواستهای ما برای رهایی او را نشنید.» کریم به زنتایمز گفت: «بهمجرد اینکه ما کلمۀ «معتاد» را ذکر میکنیم، آنها [طالبان] درخواست ما را رد میکنند. هیچ کس نمیخواهد که اعضای خانوادهاش تحت عنوان تداوی، در زندان طالبان از شکنجه و گرسنگی بمیرد. ما میخواهیم او تداوی شود، اما نه به این شیوۀ ظالمانه. ما میخواهیم او از زندان آزاد شود.» کریم خود هشت ماه پیش توسط طالبان دستگیر شده و برخلاف میلش مجبور به ترک اعتیاد شد. در این جریان او اجازۀ ملاقات با خانوادهاش را نداشت.
از کمپین تهاجمی طالبان برای «پاکسازی» جادهها از معتادان به مواد مخدر تا اخاذی از آنها
تاکنون بیش از ۸۲ هزار تن توسط طالبان در کابل، قندهار و دیگر شهرهای افغانستان در تلاش برای «پاکسازی» جادهها از وجود معتادان مواد مخدر جمعآوری شدهاند. به گفتۀ عبدالنافع تکور، سخنگوی وزارت داخلۀ طالبان، تنها در پایتخت، نزدیک به ۲۷ هزار تن معتاد بین ماه آگست ۲۰۲۱ تا فبروری ۲۰۲۳ جمعآوری و به مراکز تداوی منتقل شدهاند.
بسیاری این معتادان از زیر پل سوخته و پل کوتهسنگی کابل، مکانهای مشهور تجمع معتادان که اغلب روی زبالهها، سرنگها و مدفوع میبخوابند، سیگار میکشند و مواد مخدر تزریق میکنند، توسط طالبان با زور بیرون آورده شده و به کمپهای درمان این گروه انتقال داده شدهاند. شاروالی طالبان در کابل اخیراً اعلام کرد که ۱۴۴ جسد ناشناس را دفن کرده است که شماری از آنها از زیر پل سوخته در جریان عملیات جمعآوری معتادان بیخانمان پیدا شدهاند.
طالبان زنان و کودکان معتاد را نیز از جادهها جمع کرده و به مراکز تداوی انتقال میدهند. ویدا*، یک زن معتاد، که مدتی را در یک شفاخانۀ درمان معتادان در کابل گذرانده است، میگوید: «من هر نوع آدمی را در آنجا دیدم؛ افراد مبتلا به بیماری روانی، زنان گدا، دختران و زنانی که از خانه فرار کرده بودند، کودکان و بزرگسالان. وقتی آنها را میدیدم دردهای خودم را فراموش میکردم.» ویدا میگوید که طالبان با او برخورد شدیدی داشته و از دواها برای کاهش زجر ناشی از ترک مواد مخدر محروم بوده است. او میافزاید: «ما را به تخت میبستند، روی ما آب سرد میریختند و با شلاق لتوکوب میکردند.»
بسیاری از معتادان سابق و بر حال به زنتایمز گفتند که اعضای طالبان از آنها اخاذی میکنند یا بهزور پول مواد مخدر را از آنها میگیرند. «وقتی برای خرید مواد مخدر میروم، طالبان مرا متهم میکنند که من یک فروشندۀ مواد مخدر هستم. آنها مرا لتوکوب میکنند و مواد مخدر و پولم را گرفته از منطقه دور میکنند.»
رشوه دادن به اعضای طالبان امری عادی و روزانه است. سلطان* توانست، با رشوه دادن ۵۰۰ افغانی به یک نگهبان طالبان، از دور دوم درمان (rehab) فرار کند.
بعضی از نیروهای طالبان خود به مواد مخدر معتادند. جمشید*، جوان ۲۲ سالهای که چهار سال است مواد مخدر مصرف میکند، در مورد یکی از سربازان طالبان گفت: «هر روز که به زیر پل سوخته میآید، همۀ معتادین را لتوکوب میکند و از آنها متامفتامین و هرویین میخواهد. بعد از اینکه مواد را از جیب ما گرفت، ما را رها میکند.» او افزود: «طالبان با دلالان و فروشندگان مواد مخدر تبانی میکنند. آنها مواد مخدر را از معتادان گرفته و دوباره به دلالان میفروشند. اگر به طالبان مواد یا پول ندهیم، ما را میزنند. نوبتوار هر کدام ما را خواسته و فقط برای تفریح و سرگرمیشان از ما به جای خریطۀ بوکس و لگد استفاده میکنند. آنها به پشتو صحبت میکنند و به ما میخندند.»
یک معتاد دیگر، که نخواست نامش افشا شود، به زنتایمز گفت: «اگر معتادان از اخاذی نیروهای طالبان شکایت کنند، لتوکوب خواهند شد یا بدتر از آن. اگر صدایمان را بلند کنیم، ما را خواهند کشت و کسی نیست که ما را دفن کند. طالبان ما را به منبع درآمد تبدیل کردهاند. آنهایی که خود معتاد هستند مواد مخدر ما را مصرف میکنند. آنهایی که دزد هستند از ما پول نان چاشت و شام خود را میگیرند. به کی شکایت کنیم؟ برای زنده ماندن چند روزی بهتر است پول بپردازیم و در سکوت رنج ببریم.»
علیرغم همۀ این تجاوزها و نقض حقوق بشر، به نظر میرسد که رهبری طالبان مصمم به ادامۀ راهبرد «جنگ علیه مواد مخدر» خوداند. سراجالدین حقانی، وزیر داخلۀ طالبان در یکم فبروری ۲۰۲۳ یک مرکز تداوی معتادان جدید در کابل را افتتاح کرد. او که رهبری شبکۀ مافیایی حقانی را نیز بر عهده دارد، به شکستهای گذشته در مبارزه با اعتیاد به مواد مخدر، علیرغم میلیاردها دالر کمک، اشاره کرد. وی همچنین در یک سخنرانی در مراسم افتتاح شفاخانۀ پنجهزاربستری به نام آغوش گفت: «نابود کردن مواد مخدر در تاریخ افغانستان بیسابقه است.»
یادداشت:
ـ برای حفظ هویت و امنیت افراد، در این گزارش از نامهای مستعار استفاده شده است.
ـ متین مهراب و آزاده، نامهای مستعار گزارشگران محلی است.
